İslam Fütüvveti ve Türk Ahiliği İbn-i Battuta’ya Zeyl kitabının yazarıdır. Bolu’da doğdu. Muallim Cevdet olarak şöhret buldu. Asıl adı Mehmed Cevdet’tir. Soyadı Kanunu’ndan sonra İnançalp soyadını aldı. Doksanüç Harbi (1877-1878) sırasında, Niş’ten Bolu’ya göçen bir ailenin çocuğudur. İlk ve orta öğrenimini Bolu ve Kastamonu’da tamamladıktan sonra İstanbul’a giderek Hukuk Mektebi’ne devam etti. Babası hastalanıp, destek veremez hale gelince, ayda bir altın burs veren Dârülmuallimîn’in, Edebiyat bölümüne kaydoldu. Bu arada Bayezid Camii’nde Arapça derslerine devam etti.
Muallim Cevdet, Dârülmuallimîn’i bitirdikten sonra Dârüşşafaka, Robert Kolej, Şemsü’lMekâtib gibi özel okullarda öğretmenlik yaptı. İslâm Cemiyet-i Hayriyesi’nin daveti üzerine 1907’de Bakü’ye gitti. On üç ay Bakü’de kalıp Füyuzat adlı öğretmen okulunda çalıştı. Ağaoğlu Ahmet’in çıkardığı gazetede yazılar yazdı. Azerbaycan Türklerinin uyanışı ve din-parti çekişmelerinin ortadan kaldırılmasında etkili oldu. Bu arada Rusça öğrendi. 1909’da Cenevre ve Sorbonne üniversitelerinde pedagoji, tarih, felsefe gibi bazı ders ve konferansları izledi. 1910’da İstanbul’a döndükten sonra Dârülmuallimîn pedagoji öğretmenliğine atandı. Çeşitli lise ve ortaokullarda, tarih, türkçe, farsça dersleri verdi. “Muallim Cevdet” adıyla şöhret bulması, 19101931 yılları arasındaki görevinden dolayıdır.
Sağlığı bozulduğu için 1931’de öğretmenlikten ayrıldı. Bulgaristan’a satılan arşiv belgelerini gündeme getirdi. Bunun üzerine Başbakanlık Tarih Evrakını İnceleme Kurulu başkanlığına getirilerek (1932) 17 konuda, 1553-1904 arasına ait, 216.572 belgeyi tasnif etti. BOA’de yer alan Cevdet Tasnifi böylece meydana gelmiştir. Onun gayreti ile hükümet, 1935’te bütün arşiv belgelerini koruma altına alan bir nizamnâme çıkardı. Bu çabaları ile Türk arşivciliğinin kurucusu sayıldı. 15 Nisan 1935’te hastalığı arttığı için görevinden istifa etti. Vefatından önce, bir ara İstanbul Kütüphaneleri Tasnif Komisyonu başkanlığı yaptı. Ayrıca Topkapı Sarayı Kütüphanesi kitap, harita ve krokilerini inceleyen komisyonda görev aldı.
On bin cildin üzerindeki kitaplık ve arşivini, İstanbul Belediye Kütüphanesi’ne bağışlayan Muallim Cevdet, İstanbul’da vefat etti. Vasiyeti üzerine hayatını kitaplaştırdığı Babanzâde Ahmet Naim’in mezarı yanında Edirnekapı
Mezarlığı’na defnedildi. Mezarı, 1970’te Edirnekapı Şehitliği’ne nakledildi.
Muallim Cevdet, Doğu ve Batı düşüncesinin büyük ustalarını tanıyan birisidir. Fakat toplum olarak medeniyet değerlerimizi koruyarak ayakta kalabileceğimizi düşünür. Onun için Sadrettin Celâl’in (Antel), okullardan din derslerinin kaldırılması, Abdullah Cevdet’in İslam dini karşıtı yazılarına karşı, Askerî Din Dersleri kitabını yazar. Kültürel değişimin hızlı olduğu bir dönemde, kültürümüze sahip çıkan önemli araştırmalar kaleme alır. M. Sauton’dan çevrilen Spor Ruhu adlı esere 1928’de “Türklerde Spor” ekini yazar. 1919 yılında seri yazı halinde Büyük Mecmua’da
(Nisan 1335-Mayıs 1335, S. 5-8), “İslam-Türk Teşkilât-ı Medeniyesinden Ahiler Müessesesi” başlıklı araştırmasını yayımladı. Ardından İbn-i Battuta Seyahatnâmesi’ndeki Ahilik Teşkilatı bölümüne, Arapça zeyl olarak İslâm Fütüvveti ve Türk Ahiliği’ni yazdı. Vefatından sonra eğitim kurumları ile ilgili bazı önemli yazıları, Mektep ve Medrese adıyla bir kitapta toplandı.
Eserleri
Zamanımızda Usul-i İnşa ve Muhabere, İstanbul 1341/1925;
Şark İlyadası Şâhnâme, İstanbul 1928; Askerî Din Dersleri, İstanbul 1928;
Zeyl-i ‘alâ Fasli’l-Ahiyeti’l-Fityani’tTurkiyya fî-Kitabi’r-Rıhle li-İbn-i Battûta, İstanbul 1351/1932;
Müderris Ahmet Naim, İstanbul 1935; Mektep ve Medrese, 1978;
İslâm Fütüvveti ve Türk Ahîliği İbn-i Battuta’ya Zeyl, (çev. Cezair Yarar), İstanbul 2008.
Caner ARABACI
KAYNAKÇA
Ahmet Güner Sayar, “Muallim Cevdet”, DİA, XXX, s. 313-314; Muallim Cevdet, İslâm Fütüvveti ve Türk Ahîliği İbn-i Battuta’ya Zeyl, çev. Cezair Yarar, İstanbul 2008, s. 5; İsmet Uçma, Bir Sosyal Siyaset Kurumu Olarak Ahilik, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Anabilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2003, s. 43.
